Het bewijs uit graden van perfectie

Deze wereld is onvolmaakt, maar sommige dingen zijn slechter dan andere, hebben een lagere graad van volmaaktheidꜛ. Er is ook discussie: gaat de wereld vooruit of niet? Er zijn mensen met een vooruitgangsgeloof, anderen zijn cynici die niet zien dat de wereld er beter op wordt.

Wat alle partijen in deze discussie verbindt is de overtuiging dat er een maat is — hoe slecht wij die ook mogen kennen — waarmee we kunnen vaststellen of iets beter of slechter is. Welnu, zo gaat het argument, dit meten doen wij door vergelijking met een ideaal. De goedheid van iets is de mate waarin het deel heeft aan dit ideaal.

Neem als voorbeeld het begrip „hoogte”, zoals van een boom of een berg. Wij kunnen enkel stellen dat één boom hoger is dan een andere als we een (eventueel oneindig ver gelegen) „hoogste punt” kennen, zodat we kunnen zien welke boom zich verder in die richting uitstrekt.

Dit ideaal moet derhalve bestaan, en noemen wij God.

Tegenwerping (Limiet kan divergerenꜛ):

Zoals dat hoogtevoorbeeld laat zien hoeft dat ideaal niet te bestaan: het is mogelijk dat steeds hogere punten bestaan in een oneindige regressie. In een klassiek oneindig heelal zou zo'n „hoogste punt” niet bestaan, omdat er altijd een nog hoger punt is.

Antwoord:

Maar hoe wordt bepaald dat dat andere punt „nog hoger” is? Inderdaad hoeft dat punt niet binnen dit heelal te bestaan, maar als limiet moet het bestaan wil „hoogte” betekenis hebben.

Tegenwerping (Meta-ideaal nodigꜛ):

Hoe kunnen wij weten dat dit ideaal hoger is dan andere zaken? Toch alleen door het met nog een meta-ideaal te vergelijken.

Antwoord:

Neen, eenvoudigweg per definitie: „hoger” betekent „verder in de richting van het ideaal”, zoals hier op aarde „noordelijker” „dichter bij de noordpool” betekent. Het is het bestaan van het ideaal dat het gradatiebegrip mogelijk maakt, en daarom volgt uit het bestaan van het gradatiebegrip het bestaan van het ideaal.

Tegenwerping (Ideaal abstract, niet transcendentꜛ):

Dit ideaal moet bestaan op de manier waarop alle idealen bestaan — dezelfde manier waarop de stelling van Pythagoras „bestaat”.

Antwoord:

Dat is één aspect, een ander is dit: toestanden hebben niet zomaar „goede” eigenschappen als orde, rechtvaardigheid, veiligheid. Die eigenschappen moeten aangebracht zijn door iets dat zelf minstens zo ordelijk, rechtvaardig of veilig moet zijn, net zoals iets enkel heet kan worden door de werking van een vuur dat minstens zo heet is. Het bewijs doelt op dat toppunt van ordelijkheid, en zo voort, dat dus werkelijk bestaan moet.

Tegenwerping (Ideaal niet Godꜛ):

Sommige dingen zijn geler dan andere, dus volgens deze redenering moet er iets bestaan dat het geelst is. Laat dat zo zijn — maar is dat geelst mogelijke iets dan God? En is God tegelijk het blauwst mogelijke iets? Verder is zo'n ideaal omkeerbaarꜛ: sommige mensen zijn slechter dan andere — is God daarmee de slechtste van allen?

Antwoord:

Het lijkt duidelijk dat dat niet zo is, en in aanvaard dit „bewijs” dan ook niet. Ik geloof niet dat wij op die wijze participeren in eigenschappen van God. Als wij meer of minder haast hebben, heeft God dan een oneindige haast? Een sterker argument is te bouwen op het bestaan van de maatstaf: het begrip „mate van geelheid” bestaat en is een universale. Immanent zijn universalia niet te verklaren; transcendent wel.

Tegenwerping (Perfecte God onmogelijkꜛ):

In allerlei versies van dit argument wordt gesteld dat geen mens één van die eigenschappen in haar totaliteit bezit, daar anders niemand anders die eigenschap meer zou kunnen hebben. Maar het eind van het bewijs stelt dat God die eigenschap wel compleet bezit.

Antwoord:

Dat is slechts een schijnbare tegenspraak, want mensen zijn eindig en God oneindig. Als ik de maximaal mogelijke rijkdom bezit, bezit ik al het geld dat er bestaat, en heeft dus niemand anders ook maar één cent. Maar een oneindige God kan oneindig rijk zijn, en toch eindige geldssommen aan ons overlaten. In de maattheorie hebben die eindige sommen dan een zogeheten nulmaatꜛ.

Los daarvan — ik geloof niet in die participatie, dus het probleem speelt voor mij niet.