Voorkennis van orde

Orde of uniformiteit is het verschijnsel dat zaken meestal vrij eenvoudig te beschrijven zijn, doordat ze regelmaat bezitten en weinig informatie bevatten.

Dat de ervaren wereld een orde kent is niet bewijsbaar, en al ons redeneren over die wereld is gebaseerd op het geloof in die orde. Deze orde is niet vanzelfsprekend: er is namelijk niets vanwaaruit dat vanzelf zou spreken. Er is geen reden waarom er geen complete chaos zou zijn.

Wij kunnen echter slechts werken onder de hypothese van een dergelijke orde — en zelfs die hypothese bestaat slechts als die orde bestaat! Het ordebeginsel is dan ook het belangrijkse geloofsartikel van de wetenschap.

Ons ordebesef kent een — zeer feilbare — psychologische ondersteuning: mensen zien al gauw ergens orde. Julian Feldman voerde in 1962 een beroemd geworden experiment uit: hij liet mensen volstrekt willekeurige rijen nullen en enen zien, en die mensen zagen daar (ten onrechte) patronen in. Nu zag Julian Feldman in zijn onderzoeksresultaten ook een duidelijk patroon — en wie garandeert ons dat dat ook geen orde-eiland was?

Tegenwerping (Ervaring toont orde):
„Orde blijkt uit ervaring. Ik zie immers dat mijn zintuiglijke ervaringen samenhangen, en bondig te beschrijven zijn.”
Antwoord:
Dat ziet men inderdaad, maar om daaruit de conclusie te trekken dat ze dat over vijf minuten nog zullen zijn hebben we inductie nodig, en daar ontstaan de problemen. Kort gezegd biedt de ervaring mij geen reden te veronderstellen dat ik niet op een orde-eiland zit, in een binnenwereld die als geheel volkomen wanordelijk is.
Tegenwerping (Orde-eiland onwaarschijnlijk):
Hoe langer en completer de waargenomen orde, des te kleiner de kans dat we op een orde-eiland zitten. Welnu, de waargenomen orde is zó groot, dat de kans dat het hier om een orde-eiland gaat nagenoeg nul is.
Antwoord:
Maar ons hele kansbegrip is betekenisloos als we wel op een orde-eiland zitten. Dit argument zou alleen waarde hebben als we al wisten dat de wereld inderdaad uniform is, maar dat is precies wat we moeten aantonen.
Orde is nodig voor de wetten der grote aantallen, en die zijn weer nodig voor kansrekening. Zonder orde dus geen kansrekening, en a posteriori geen onwaarschijnlijkheid. Het succes van inductie zonder orde is dus niet onwaarschijnlijk. ((Er is ook een constructieve variant van deze redenering: in vergelijkbare gevallen volgde na een dergelijke reeks kruizen even vaak een munt als een kruis, dus beide zijn even waarschijnlijk, en binnen het orde-eiland was die lange reeks niet onwaarschijnlijk. Er is dus geen globale wet van de grote aantallen, maar wel een lokale — binnen dat eiland.))

((Te doen.))

De begrijpelijkheid van de wereld keert terug als anthropische nakennis.

Vaak wordt dit beginsel van orde gegeven als „De wereld is uniform”, waarmee dan onder meer bedoeld wordt dat de diepste beginselen van de wereld onafhankelijk zijn van plaats of tijd. Het ordebeginsel gaat echter vooraf aan kennis van de wereld, en doemt op bij alle andere voorkennis, bij voorbeeld van tijd of van andere geesten.

Het laagste fysieke niveau kent mogelijk geen determinisme, maar juist een informatierijkdom die alle voorspellen en begrijpen onmogelijk maakt. Toch bestaat ook hier een orde, die zich uit in de wetten der grote aantallen, en die de bron is van de orde op ons macroniveau.

Immanuel Kant noemt het feit dat wij de wereld kunnen begrijpen iets „dat ons in ontzag laat, maar dat we nooit zullen begrijpen”. Albert Einstein: „Het onbegrijpelijkste aan het heelal is dat het zo begrijpelijk is”. Eugene Wigner schreef het artikel „The Unreasonable Effectiveness of Mathematics in the Natural Sciences”.

Naturalistisch zou die orde eerder als een breineffect verklaarbaar zijn: voor wie slechts een hamer heeft lijkt alles een spijker. Dan leggen wij, zoals Kant meende, een orde op aan de wereld, en is ons denken daarover geheel onbetrouwbaar. (Zoals hier uitgelegd kan deze conclusie niet weerlegd worden door een argument als „Maar zonder orde zou ons brein helemaal niet kunnen werken”, of enig ander argument.)