Waarden

Soms worden we opeens als het ware wakker uit de roes van alledag, en worden we ons bewust van het ongelofelijke raadsel van de wereld waarin we leven. Zo'n ontwaken kan gelukkig zijn — tijdens een eenzame wandeling door het bos, bij het zien van de sterrenhemel, bij het onbeschrijfelijke geluk van een diepe liefde — maar ook ongelukkig — bij een doodsbed, als iemand je vertrouwen beschaamt, of als uitputting leidt tot vertwijfeling aan de zin van alles wat we doen.

Op zulke momenten realiseren we ons dat er niet enkel een werkelijkheid is, hoe de zaken in feite zijn, maar ook een ideaal, hoe de zaken behoren te zijn. Daarenboven kunnen we er ons dan pijnlijk bewust van zijn dat werkelijkheid en ideaal vaak niet overeenkomen.

Twijfel is op zich gezond, het geeft aan dat ik niet monomaan ben, en het dwingt me mijn overtuigingen telkens weer tegen het licht te houden. Gedurige twijfel ondanks intellectuele overtuiging is een teken dat er iets mis is: hetzij de overtuiging, hetzij de twijfel. Die overtuiging kan met dit boekje getoetst worden.

Goedheid bestaat niet zomaar. Om goed te zijn moet ik kunnen kiezen, en moeten die keuzen een verschillende morele waarde hebben: de ene keuze moet beter zijn dan de andere, en ik moet dat ook weten. De bronnen waaruit de mogelijkheid van goed (of slecht) gedrag voortkomen kennen wij niet uit ervaring, maar als voorkennis. Wij staan dus voor de keuze die voor alle voorkennis geldt, en dat kan ons leven moeilijker maken. Als mensen om ons heen ontkennen dat ethische waarden bestaan kunnen wij nooit bewijzen dat die er wel zijn; we kunnen slechts oppassen dat die amorele mensen ons niet te grazen nemen — daar is volgens hen immers niets slechts aan!

Tegenwerping (Waarden bestaan):
Laten zien dat waarden niet kunnen bestaan is zinloos: we weten dat waarden bestaan.
Antwoord:
Weinigen zullen ontkennen dat waarden bestaan. Laten zien dat in een bepaald wereldbeeld waarden niet kunnen bestaan leidt daarom tot de conclusie, niet dat waarden niet bestaan, maar dat dat wereldbeeld onjuist is.

((Te doen.))

Waarden volgen op feiten: pas wie een wereld met daarin andere geesten erkent kan ethiek erkennen. Een wereld plus God volstaat ook, en we zullen zien dat God hoe dan ook noodzakelijk is voor ethiek.

Algemeen gesteld: ofwel waarden overstijgen de mens, zodat we elkaar op die waarden kunnen aanspreken — en dat lijdt tot transcendentie —, ofwel ze overstijgen de mens niet — en dan kunnen we er elkaar niet op aanspreken.

Slechts wie ethiek kent kan liefde kennen. Psychologisch feilen leidt tot verliefdheid, of tot het geloof bij het kind in de liefde van egoïstische ouders. Eigen liefde voor de ander is niet a priori‥

En esthetiek, kennis van schoonheid en intrinsieke waarde? Zijn die meer dan „toevallige” reacties van ons op bepaalde constellaties? Als ik de schoonheid van een roos bewonder, bewonder ik dan eigenlijk mijzelf als degene die uitgaande van wat moleculaire bewegingen een esthetisch genot weet te produceren?

Humor bestaat ook zonder dat de natuurwetenschappen het zien.

Onderscheid maken tussen persoonlijke waarden (humor, schoonheid) en bovenpersoonlijke (ethiek, waarheid).

((Te doen: ofwel er zijn waarden die het invididu overstijgen (en dan volgt transcendentisme), ofwel die zijn er niet (en dan volgt nihilisme voor waarden die dat wel vereisen, zoals ethiek.) Solipsisme past binnen deze bisectie, Immanentisme niet.))

Ook Ludwig Josef Johann Wittgenstein doorzag dat waarden noodzakelijkerwijs transcendent zijn: Tractatus logico-philosophicus 6.41.

((Toevoegen: pagina over betekenis.))

Een CD bevat muziek. Neen: een CD bevat nullen en enen. Neen: een CD bevat kuiltjes; een laserstraal meet die en vertaalt die in nullen en enen. Neen, de laserstraal weerkaatst, en wij interpreteren dat als meten. Er worden enkel voltages gegenereerd — nullen en enen komen nergens voor in het verhaal. En zo voort: de les is dat wij de wereld verrijken met betekenis. Evenzo dit boek: enkel een bitrij? Neen, dat is al interpretatie.