Panpsychismeꜛ
- Tegenwerping (Panpsychismeꜛ en panthelismeꜛ):
- Er zijn theorieën die wel recht doen aan de vrije wil en de macht van de geest over het lichaam. Panpsychisme is de leer dat alles in het universum, of op zijn minst alle materie, een geestelijk aspect heeft, en dat dit geestelijk aspect de bron is van ons bewustzijn. Hylozoïsmeꜛ is de nauw verwante leer dat alle materie, zij het meestal op zeer laag niveau, leeft.
- Antwoord:
- Dit roept wel het probleem van de identiteit op.
- Bewustzijn is „van buiten” niet vast te stellen, en ons bewustzijn, ons ikbesef, voelt als een eenheid (voor mannen — vrouwen hebben soms een minder lapidair ikbesef).
- Panpsychisme en panthelisme zijn wellicht houdbare uitbreidingen van onze geest en wil over het gehele universum, maar ze nemen niet het probleem van de verdubbeling weg: het feit dat geest en wil overal voorkomen vormt nog geen verklaring van die geest en wil. In alle werelden komen geesten voort uit de dromende geest, maar voor onze werkelijkheid moet het naturalisme een andere verklaring geven: waar komen die alomtegenwoordige geest en wil vandaan?
- Bewustzijn is „van buiten” niet vast te stellen, en ons bewustzijn, ons ikbesef, voelt als een eenheid (voor mannen — vrouwen hebben soms een minder lapidair ikbesef).
((Te doen.))
Onder sommige vormen van panpsychisme bestaan grote zedelijke problemen: if een blok hout kan lijden, mogen we het dan in het vuur gooien? Maar wellicht geeft verbranden het juist een vreugdegevoel — tenslotte hebben we geen enkele indicatie welke gevoelens door welke omstandigheden worden opgewekt. En onder panthelisme: onder welke omstandigheden moeten we met de wil van de zaken om ons heen rekening houden? Kunnen we die wil kennen?