Voorspelbaarheid en onvoorspelbaarheid

((Te doen. Het woord „waarde” wordt ook gebruikt voor goedheid, zin, schoonheid, en zo voort. Is het mogelijk verschillende woorden te vinden?))

Een waarde is voorspelbaar in zoverre die uit de samenvatting volgt, en onvoorspelbaar in zoverre die niet door de samenvatting beschreven wordt. In een reeks van enkel „A”s is iedere A geheel voorspelbaar.

Veel waarden zijn op zijn minst deels voorspelbaar: er is dan een kansverdeling die uit de samenvatting volgt. Als er geen samenvatting is, is er ook geen kansverdeling — het heeft dus geen zin te vragen naar de kans op een waarde als er geen model is, en als er wel een model is hangt de kans af van de precisie van het model.

Vaak wordt de categoriefout gemaakt voorspelbaarheid en onvoorspelbaarheid — eigenschappen van een model — te verwarren met determinisme en indeterminisme — eigenschappen van het gemodelleerde. Indeterminisme (het gegeven dat iets een „bruut feit” is) valt niet vast te stellen, en determinisme hoeft nog niet tot voorspelbaarheid te leiden: het stoppen van een deterministisch algoritme kan onvoorspelbaar zijn. Ook kan een vrije keuze — een keuze gedetermineerd door een vrije wil — voor anderen onvoorspelbaar zijn. De vrije keuzen van een consequente persoon zullen voorspelbaarder zijn dan die van een minder consequente persoon, maar zelfs de keuze voor totale consequentheid (voorspelbaarheid) kan vrij, ongedetermineerd, zijn‥

((Te doen.))

Deze terminologie algemeen invoeren. Wat niet door mijn wil gekozen is — zoals de uitkomst van een eerlijke gooi met een munt of dobbelsteen — is toeval. „Onwillekeurigheid” is al bezet (want enkel gebruikt voor niet door de wil gekozen handelingen van het eigen lichaam: onwillekeurig met de ogen knipperen), en „willekeurig”, hoewel algemeen gebruikt, betekent precies het omgekeerde: door de wil gekozen, gedetermineerd — een rechter of leider die willekeur toepast handelt willekeurig.

Aan de hand van deze terminologie de denkfout laten zien die concludeert dat alles ofwel gedetermineerd ofwel onvoorspelbaar is — en dus verantwoordelijkheid niet bestaat.

Een plaats in dit boekje vinden voor terminologische discussies zoals bovenstaande. Zie ook hier.

((Wat woorden om te gebruiken als ik geen dezer technische termen bedoel: arbitrair, aselect, lukraak, blindelings, spontaan, ongefundeerd. Ook zelfstandige naamwoorden vinden: spontabeïteit, en combinaties als aselecte gebeurtenis, arbitrair feit, lukraak incident, arbitraire toestand, blindelings handelen, spontaan voorval, ongefundeerd wedervaren.))