Plausibiliteit

Het volgende verhaal is sterk vereenvoudigd.

Plausibiliteit is iets anders dan waarschijnlijkheid. Als ik, staand op een plein, van een beginnend regenbuitje noteer op welke van de 100x100 tegels de eerste honderd druppels vallen, krijg ik een serie waarnemingen die zich gemiddeld slechts ééns in de 10⁴⁰⁰ buitjes voor zal doen — en dat is meer buitjes dan er elementaire deeltjes in het heelal zijn. Het door mij gevonden resultaat is derhalve uiterst onwaarschijnlijk. Moeten anderen daarom weigeren mij te geloven? Neen, want alle andere uitkomsten waren even onwaarschijnlijk geweest.

Maar als ik nu vind dat de eerste druppel op tegel één valt, de tweede op tegel twee, en zo voort tot de honderdste op tegel honderd? Of als de druppels precies de diagonaal van het vierkante plein volgen? Dan ligt de zaak anders, omdat we orde herkennen in de uitkomst: de vraag wordt dan „wat is de kans op (minstens) die mate van orde?”. Wiskundig wordt de vraag net andersom gesteld, in termen van wanorde (entropie), maar de gedachte is dezelfde: een uitkomst is plausibel in de mate dat de mate van orde van die uitkomst waarschijnlijk is.

Nu is entropie (en dus plausibiliteit) geen eenvoudig begrip. Stel dat ik bij twee verschillende buitjes mijn waarneming doe, en tweemaal dezelfde uitkomst krijg — het is duidelijk dat dat niet plausibel is. We moeten namelijk alle informatie tezamen nemen, en dan pas naar orde zoeken: het implausibele van een regenbui die precies de noten van de Matthäuspassion uittekent is alleen zichtbaar als we die partituur er naast leggen.

De plausibiliteit van orde neemt toe als we er een verklaring voor hebben. Het regelmatige patroon van een bandenspoor wordt verklaard door de vorm van die band. Ook hier blijkt weer dat we alle informatie moeten meenemen. Maar wat als we een bandenspoor zien zonder dat we de auto gezien hebben? Dan moeten we kijken hoe plausibel het is dat er een auto langsgekomen is — een bandenspoor op een weg op een eilandje zonder auto's is weinig plausibel, een spoor op een gewone Nederlandse dorpsstraat erg plausibel.

We laten hier de wiskundige kant liggen, om enkel op te merken dat getuigenissen moeten worden beoordeeld op plausibiliteit, niet op waarschijnlijkheid, en dus in het licht van alle beschikbare informatie.