Wat betekent „Sapere aude!”

De Latijnse zin „Sapere aude” betekent letterlijk „Durf wijs te zijn”. Sapere (met de klemtoon op de „a”) betekent oorspronkelijk „smaak hebben”, en van daar: „pittig zijn”, „pit hebben”, „praktische wijsheid bezitten”. Het tegenwoordig deelwoord kennen we uit „homo sapiens”, en het ligt aan de basis van het Franse „savoir”, waarvan in het Nederlands onder meer „savoir vivre”, „savoir faire” en „idiot savant” terecht zijn gekomen. De vorm „aude”, „durf”, komt van „audere”, dat onder andere het Engelse „audacious” heeft opgeleverd. Niet te verwarren met „audire” dat „horen” betekent („auditief”) — toen de de Duitse familie Horch auto's gingen maken kozen ze als merknaam „Audi”, de gebiedende wijs van „audire”.

De zin „Sapere aude” is een uitspraak van Horatius (Brieven 1:2:20). Die bedoelde daarmee: poog de moed te vinden ook werkelijk naar deze wijze spreuk te leven — een spreuk die hij net gegeven had. Toen in 1783 een dominee, in het kader van een discussie over het al dan niet religieus inzegenen van het huwelijk, in het Berlinische Monatschrift stelde dat het toch wel goed zou zijn als men voor men aan verlichting zou gaan doen eerst eens zou vaststellen wat verlichting eigenlijk was, want dat hij die vraag nergens beantwoord had gevonden, nam Immanuel Kant die handschoen op in een artikel het volgende jaar in hetzelfde tijdschrift: „Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?”. Hierin stelde hij dat de leuze „Sapere aude!” precies de geest van de Verlichting weer gaf, maar legde die spreuk uit als „Habe Mut, dich deines eigenen Verstandes zu bedienen!”.

In die laatste betekenis bedoelen wij de titel hier: durf zelf na te denken, en noch de tradities of het gezag te volgen, noch te vlug tevreden te zijn met een snel en onkritisch antwoord.