Gedachtenꜛ

Er is echter meer dan enkel gewaarwordingen: er zijn ook gedachten. Zonder gedachten kunnen we nooit tot enige conclusie komen, ook niet tot de conclusie dat er iets bestaat, dat ik besta, of dat Descartes ongelijk heeft. We zagen dat Hume het oneens was met Descartes' „Ik denk, dus ik besta”. Hume had natuurlijk ook kunnen zeggen: „Ik kritiseer Descartes, dus gedachten bestaan, in het bijzonder de gedachte dat Descartes bestaan heeft.”. Overigens had Renatus Cartesiusꜛ, zoals Descartes zich in pseudo-Latijn liet noemen, zijn inzicht niet van zichzelf; meer dan duizend jaar eerder had Aurelius Augustinusꜛ er al verschillende versies van ontwikkeld — waarin het bestaan geen conclusie, maar slechts een tussenstap was op weg naar de conclusie dat men zekerheid kan hebben.

De Civitate Deiꜛ (Over de Stad Godsꜛ) XI, 26.

„Waar het deze waarheden betreft hoeven we niet te vrezen voor de Academici als die zeggen ‚En als je je nu vergist?’ Kijk, als ik mij vergis besta ik, want een mens die niet bestaat kan zich zeker ook niet vergissen. Dus, als ik besta indien ik mij vergis, hoe kan ik mij vergissen als ik denk dat ik besta — als het zeker is dat ik, als ik mij vergis, besta?”

Soliloquiaꜛ (Zelfgesprekkenꜛ) II, 1:1.

Weet je dat je denkt?

Ja, dat weet ik.

Daarom is het waar dat je denkt.

Ja, het is waar.

De Trinitateꜛ (Over de Drieëenheidꜛ) X, 10:16.

„Iedereen die beseft dat hij twijfelt kent de waarheid [namelijk: dat hij twijfelt] en is er zeker van [‥] en moet er niet aan twijfelen dat hij de waarheid in zich draagt.” — Zie ook Over de Drieëenheid XV, 12:21.

Andere plaatsen waar hij dit argument behandelt: Over de vrije wilꜛ II, 3:7; Over het ware geloofꜛ 73; Tegen de Academiciꜛ III, 11:25-26; Over het gezegende levenꜛ II, 2:7.

Wij hebben de gewaarwording, een passieve beleving, een „aangedaan worden”, zoals de ervaring verliefd te zijn, licht te zien, pijn te hebben, en de wil, een actieve beleving van pogen, al leren kennen; hier hebben we te maken met een derde vorm van beleving, het oordeel, een bepaalde verhouding tot een situatie.

((Te doen.))

Terminologie strakker trekken: bewustzijn, beleving, ervaring, quale. Affectief, cognitief, conatief. Als beleving voelen is, dan is denken nog een andere vorm van bewustzijn. Zo komen we min of meer tot lichaam-ziel-geest. Gewaarwording en wil verhouden zich tot elkaar als sensorisch en motorisch, maar die begrippen zijn hier prematuur.

Aristoteles'ꜛ verwante argument in de Ethica Nicomacheaꜛ IX, 1170a 30-31, dat wellicht de inspiratie voor Augustinus vormde.