Finaal monismeꜛ

Een subtiele vorm van monisme, die in verschillende Indische religies gevonden wordt, is het finaal monisme — de leer dat alles weliswaar één is, maar dat dat inzicht ons in eerste instantie ontbreekt.

Tegenwerping (Illusie van verscheidenheidꜛ)

Misschien bestaat verscheidenheid wel, maar enkel als illusie. Ten diepste is alles weliswaar één, maar het schijnt ons toe dat er verscheidenheid is.

Antwoord:

Verscheidenheid is irreducibel tot éénheid, dus uit zuivere éénheid kan nooit verscheidenheid ontstaan, ook niet als illusie. En is die illusie hetzelfde als de diepste werkelijkheid of is het iets anders?

Zelfs in de wiskunde blijkt dat. Als x een potlood is, dan is 2x twee potloden, nietwaar? Maar als 2x twee potloden is, dan was die ene x blijkbaar een ander potlood dan die andere x. Als x het potlood is dat ik achter mijn oor heb, dan is 2x tweemaal precies dat potlood, en niet twee verschillende potloden.

Het probleem met finaal monisme is dat het steeds weer een verscheidenheid veronderstelt om de schijn-verscheidenheid in te funderen: schijn versus werkelijkheid, de verlichte versus de onverlichte mens, eerste versus laatste instantie, ‥