Coripetalaeꜛ, loskroonbladigenꜛ

Papaveraceaeꜛ, papaverfamilieꜛ

Het melksap van planten uit de papaverfamilie is giftig!

Papaverꜛ, klaproosꜛ

Naamgeving: Latijn „papaver”, ‚klaproos’, mogelijk naar het gerammel van de zaden in de rijpe vrucht.; Engels: poppyꜛ.

Papaver somniferumꜛ, slaapbolꜛ

Het gedroogde melksap uit de vrucht heet opium, en bevat morfine, codeïne, noscapine en (()).

Naamgeving: In de kloostertuin Papaver geheten. Latijn „opium”, ‚opium’ < Grieks „opion”, ‚(papaver-)sap’ verkleinwoord < „opos”, ‚plantensap’. Ouder Nederlands „amfioen”, ‚opium’ < Portugees „anfião”< Arabisch „afijûn” < Grieks „opion”.; Engels: opium poppyꜛ.
Gebruik: Morfine werkt pijnstillend, slaapwekkend, verslavend, waanwekkend en stoppend. Codeïne werkt stoppend, en onderdrukkend op het hoestcentrum in het brein. Noscapine werkt hoestonderdrukkend.
Geschiedenis: In 1806 (1817?) gelukte het de Duitse Apotheker Sertürner, Morfine uit Opium te isoleren. Een mislukte poging een minder verslavende versie te synthetiseren leidde tot uiterst giftige en verslavende heroïne. Nederlands Oost-Indië was een belangrijke leverancier van opium: eerst middels pachters, later (1904 voor Java-Madoera, 1920 voor geheel Indië) als staatsmonopolie. De eerst uit Nederlands, later vooral uit Engels Indië door de Engelsen in China verkochte opium leidde tot de opiumoorlog (1840—1842) nadat China Engelse partijen opium verbeurdverklaarde en verbrandde. Bij de vrede van Nanking verwierf Engeland Hongkong.; De Turkse stad Afyon (Karahisar) in de gelijknamige provincie is genoemd naar afyon, opium.

Papaver rhoeasꜛ, klaproos

De kroonbladen bevatten de kleurstoffen mecocyanine en mecopelargonine

Naamgeving: Spreek uit: reu-as.; Engels: field poppyꜛ.
Gebruik: De gedroogde bloemen zijn pijnstillend bij hoest.
Legende: Volgens oud bijgeloof waren de kroonbladen letterlijk bloedrood: waar klaprozen groeiden had bloed gevloeid of zou het vloeien. Opvallend is dat op de massagraven in Frankrijk uit de Eerste Wereldoorlog zoveel klaprozen bloeiden, dat de Engelse dodenherdenking de klaproos als teken gekozen heeft.

Chelidoniumꜛ, gouweꜛ

Het oranjegele melksap, met giftige alkaloïden, irriteert slijmvliezen en huid; vooral voor de ogen is het gevaarlijk. Zaden met mierenbrood.

Naamgeving: Grieks „chelidonion”, waarschijnlijk < „chelidòn”, ‚zwaluw’. De Nederlandse naam verwijst naar de geur en kleur van het melksap; Engels: celandineꜛ.

Chelidonium majusꜛ, stinkende gouweꜛ

Gebruik: Tegen wratten, en volgens de signatuurleer bij leverproblemen. Inderdaad is een gering effect op de lever aangetoond. In de alchemie was de plant belangrijk als ingrediënt voor de steen der wijzen.

Glauciumꜛ, hoornpapaverꜛ

Naamgeving: Grieks „glaukion” < „glaukos”, ‚blauw-schitterend”, naar de bladkleur. De Nederlandse naam verwijst naar vorm van de vruchten.; Engels: horned poppyꜛ.

Glaucium flavumꜛ, gele hoornpapaverꜛ

Fumariaceaeꜛ, duivekervelfamilieꜛ

Corydalisꜛ, helmbloemꜛ

De in een tasje van twee vergroeide bloemblaadjes opgesloten stamper en meeldraden maken dat alleen zwaardere insecten (speciaal de Sachem, Podalirius acervorum, een wilde bij) kunnen bestuiven. Zij landen op het tasje, dat naar beneden klapt en bij jonge bloemen de meeldraden, bij oudere de stamper in aanraking brengt met het onderlijf van het insect. De zaden voeren mierenbrood.

Naamgeving: Grieks „korudalis”, ‚helmbloem’, waarschijnlijk < „korudos” of „korudallos”, ‚leeuwerik’.

Corydalis solidaꜛ, helmbloem

Corydalis cavaꜛ, holwortelꜛ

Ruikt harsig. Vooral de knollen bevatten alkaloïden, het zeer giftige bulbocapnine is hallucinogeen en verlamt de ledematen.

Naamgeving: De wortel is uitgehold, en soms ook van binnen hol.
Gebruik: Bulbocapnine wordt medisch gebruikt bij behandeling van diepe zenuwstoornissen en geestesziekten.

Fumariaꜛ, duivekervelꜛ

Naamgeving: Laatlatijn < „fumus”, ‚rook’, hetzij vanwege de grijze kleur, hetzij daar het sap evenals rook de ogen doet tranen.; Engels: fumatoryꜛ.

Fumaria officinalisꜛ, duivekervel

Bevat bitterstof, looizuur, en giftige alkaloïden, vooral fumarine.

Gebruik: Om wol te verven onttrekt men een gele en een groene kleurstof. Een aftreksel van de gedroogde stengel wordt gebruikt bij lever- en maagaandoeningen.
Geschiedenis: Mogelijk met het graan mee verspreid vanuit het oorsprongsgebied in Azië.

Cruciferaeꜛ, kruisbloemenꜛ

Veel kruisbloemen bevatten mosterdolieglycosiden, zwavelhoudende verbindingen die uiteenvallen in stoffen die blaren op de huid kunnen vormen. In kleine hoeveelheden stimuleren ze de huiddoorbloeding (mosterdpleisters), en maken ze voedsel pittig (mierik, mosterd).

Naamgeving: Het Latijnse „crucifera”, ‚kruisdraagster’. De bloemen hebben een kenmerkende kruisvorm.; In het Engels heten veel soorten „mustard”, bijvoorbeeld „hedge mustard”, „garlic-mustard”, etc.

Rorippaꜛ, waterkersꜛ

Naamgeving: Het ‚-kers’ is een metathesis van „kres”, ‚gekruld’, verwant met ‚kroes’.; Engels: watercressꜛ.

Rorippa nasturtium-aquaticumꜛ, witte waterkersꜛ

Vergiftig voor ongeboren kinderen! De verse stengel bevat provitamine A, vitaminen C en E, een bitterstof, en het glycoside glyconasturtine

Naamgeving: Meestal beschreven als „Nasturtium officinale” (van Latijn „nasi tortium”, ‚neusfoltering’, vanwege de bittere smaak).; Engels: common watercressꜛ.
Gebruik: Het zaad kan mosterd vervangen. Gegeten als salade, bevordert eetlust en spijsvertering. Een aftreksel van de gedroogde en fijngewreven bladeren wordt toegepast bij eczeem en lever- en galblaasaandoeningen.

Barbareaꜛ, barbarakruidꜛ

Naamgeving: De wetenschappelijke geslachtsnaam dateert uit de 15e eeuw. De plant is gewijd aan de Heilige Barbara, daar men tot haar naamdag (4 december) de blaadjes kan oogsten.; Engels: wintercressꜛ, eveneens vanwege de late mogelijke oogst.
Gebruik: De blaadjes worden als salade gegeten

Barbarea vulgarisꜛ, barbarakruid

Een groente die ook ʼs winters vitamine C bevat, vandaar de Duitse („Winterkresse”ꜛ en Engelse „wintercress”) namen.

Naamgeving: Engels: wintercress, yellow rocketꜛ.

Sisymbriumꜛ, raketꜛ

Naamgeving: In het Grieks is „sisumbrion” de naam voor een welriekende plant.

Sisymbrium officinaleꜛ, raket

Naamgeving: Engels: hedge mustardꜛ.

Alliariaꜛ, look-zonder-lookꜛ

Naamgeving: De plant ruikt naar look (ui), maar blijkt bij uitgraven geen look te bezitten. De wetenschappelijke geslachtsnaam verwijst om die reden ook naar Allium.; Engels: garlic-mustardꜛ.

Alliaria petiolataꜛ, look-zonder-look

De stengel bevat veel ascorbinezuur.

Naamgeving: Engels: garlic-mustard, sauce-aloneꜛ, jack-by-the-hedgeꜛ.
Gebruik: Van de bladen wordt wel sla gemaakt. Geplette bladen zouden helpen op etterende wonden of rode huidplekken. Bij angina of asthma werd gegorgeld met een aftreksel van de bladeren. De stengel is een goed middel tegen voorjaarsmoeheid, vanwege het ascorbinezuur.

Brassicaꜛ, koolꜛ

Naamgeving: Het Latijnse „brassica”, ‚kool’.

Brassica nigraꜛ, zwarte mosterdꜛ

Naamgeving: Voor ‚mosterd’, zie hieronder bij het geslacht mosterd.; Engels: black mustardꜛ.

Sinapisꜛ, mosterdꜛ

Dit geslacht wordt vaak gezien als een onderdeel van het vorige.

Naamgeving: Het woord ‚mosterd’ komt van het Latijnse „mustum”, ‚most’: vroeger maakte men een smaakmiddel uit most met gemalen mosterdzaad.

Sinapis albaꜛ, witte mosterdꜛ

Naamgeving: Ook gele mosterd genoemd.; Engels: cultivated mustardꜛ.

Sinapis arvensisꜛ, herikꜛ

De niet voor consumptie geschikte zaden zijn laxerend’

Naamgeving: „herik” < „hederik”, mogelijk < Latijn „hederacius”, ‚klimopachtig’; Engels: charlockꜛ, wild mustardꜛ.

Armoraciaꜛ, mierikꜛ

Armoracia rusticanaꜛ, mierikswortelꜛ

Bevat tot 2 g vitamine C per kg. Verder een bacteriedodende etherische olie, en fytociden (plantdodende middelen)

Naamgeving: In de kloostertuin Radices (‚wortels’, zie ook radijs) geheten. Overigens noemde Walahfridus de plant „rafanes”, en bedoelde hij waarschijnlijk rammenas.; Engels: horseradishꜛ.
Gebruik: Een omslag van een brij van de verse wortel helpt bij reumatische pijnen, rugpijn en insektenbeten. Een aftreksel stimuleert maag- en darmwerking.

Cochleariaꜛ, lepelbladꜛ

Naamgeving: Het Latijnse „cochlear” (van „coclea”, ‚schelp, slakkenhuis’) betekent ‚lepel’. Naar de vorm van de bladeren.

Cochlearia danicaꜛ, Deens lepelbladꜛ

Cochlearia officinalisꜛ, lepelblad

Bevat veel vitamine C.

Naamgeving: Engels: scurvy-grassꜛ, naar het gebruik.
Gebruik: Tegen scheurbuik bij de vaart op Oost-Indië.
Geschiedenis: Door Jan van Riebeeck in 1686 ingevoerd op de Kaap, zodat Indiëvaarders hun voorraden konden aanvullen.

Capsellaꜛ, herderstasjeꜛ

Naamgeving: Laatlatijn verkleinwoord < Latijn „capsula”, ‚busje, doosje’ verkleinwoord < „capsa”, ‚bus, doos’. Naar de vorm van de vruchten.

Capsella bursa-pastorisꜛ, herderstasje

Soms misvormd door aantasting met de schimmel Albugo candida; dit leidt tot verwrongen planten.

Naamgeving: Engels: shepherd’s purseꜛ.
Gebruik: De gedroogde bloeistengels vormen een bloedstelpend middel

Raphanusꜛ, radijsꜛ

Naamgeving: Latijn „raphanus” < Grieks „raphanos” (of „raphanè” of „raphanis”), verwant met ons ‚raap’, en verwijst naar de knol. Het woord ‚radijs’ komt van het Latijnse „radix”, ‚wortel’ (vergelijk ‚radicaal’), op dezelfde manier waarop wij tegenwoordig de peen wel ‚wortel’ noemen.; Engels: radishꜛ.

Raphanus sativusꜛ, radijs, ramenasꜛ

Naamgeving: Radijs en ramenas zijn verschillende vormen van dezelfde soort.

Hesperisꜛ, damastbloemꜛ

Naamgeving: Van Grieks „hesperos”, ‚avondlijk’, daar de bloemen ʼs avonds geuren.

Hesperis matronalisꜛ, damastbloem

Naamgeving: Wellicht naar de fraaie, damastachtige, kroonbladen.

Resedaceaeꜛ, resedafamilieꜛ

Violaceaeꜛ, viooltjesfamilieꜛ

Violaꜛ, viooltjeꜛ

Naamgeving: Latijn „viola”, ‚viooltje’ verkleinwoord < *„vion”? < Grieks „iòn” (niet gevonden, wel „iònia”), ‚viooltje’.; Engels: violetꜛ.

Viola tricolorꜛ, driekleurig viooltjeꜛ

De stengel van deze plant (of het akkerviooltje?) bevat saponinen en flavonoïden die helpen bij huiduitslag.

Naamgeving: Engels: heartseaseꜛ, pansyꜛ.

Viola odorataꜛ, maarts viooltjeꜛ

De vroege, fraaie bloemen zijn steriel; de latere minder opvallende cleistogaam. Zaden met mierenbrood.

Naamgeving: Genoemd naar de bloeitijd van de opvallende, steriele bloemen.; Engels: sweet violetꜛ.
Gebruik: Vroeger als slijmoplossend middel
Legende: ((Dit plantje zou in vele mythen en legenden moeten voorkomen, maar welke?))

Droseraceaeꜛ, zonnedauwfamilieꜛ

Droseraꜛ, zonnedauwꜛ

Naamgeving: Grieks „droseros”, ‚bedauwd’ < „drosos”, ‚dauw’, naar de dauwachtige uitscheiding. Het „zonne-” in de Nederlandse naam betekent „altijd” (zie zenegroen), dus een plant die er altijd bedauwd uitziet.; Engels: sundewꜛ.

Drosera rotundifoliaꜛ, ronde zonnedauwꜛ

Naamgeving: Engels: common sundewꜛ.

Cistaceaeꜛ, zonneroosjesfamilieꜛ

Hyperaceaeꜛ, hertshooifamilieꜛ

Hypericumꜛ, hertshooiꜛ

Naamgeving: Waarschijnlijk Grieks. Het accent wisselt: ook „hypericum”.; Engels: Saint John’s wortꜛ.

Hypericum perforatumꜛ, Sint-Janskruidꜛ

Bloeit met Sint-Jan.

Elatinaceaeꜛ, elatinefamilieꜛ

Tamaricaceaeꜛ, tamariskfamilieꜛ

Tiliaceaeꜛ, lindefamilieꜛ

Tiliaꜛ, lindeꜛ

Linden zijn populair bij imkers, doordar ze laat in het voorjaar grote hoeveelheden honing produceren. Dan zijn er echter ook veel bladluizen die de sapstromen aftappen, de eiwitten nuttigen en de suikers als honingdauwꜛ afscheiden. Deze heldere honingdauw beschimmelt tot de kleverige zwarte roetdauwꜛ die linden ongeliefd maakt bij huisvrouwen.

Naamgeving: Latijn „tilia”, ‚linde’.; Engels: limeꜛ.
Geschiedenis: Om toegelaten te worden tot de universiteit nam de amateurbotanicus en latere predikant Nils Ingemarsson de achternaam Linnaeus aan, een latinisatie van Zweedse ‚lind’, linde. Zijn zoon Carl (23 mei 1707 — 10 januari 1778), de „vader van de taxonomie” heeft de nog steeds gebruikte boomstructuur (klasse-orde-familie-geslacht-soort) en binaire nomenclatuur in de biologie ingevoerd, en heeft meer dan twaalfduizend dier-, maar vooral plantensoorten van een wetenschappelijke naam voorzien. Toen hij in 1761 in de adelstand werd verheven wijzigde hij zijn naam in „von Linné”.
Gebruik: Het hout is van slechte kwaliteit, maar in de Middeleeuwen werden van de bastvezels touw en schoenen gemaakt, werd het loof als veevoer gebruikt, en waren de bloemen een bron van honingnektar. Na de Middeleeuwen is de boom enkel in gebruik als markante sierboom.

Tilia platyphyllosꜛ, grootbladige lindeꜛ

Naamgeving: Latijn „tilia” is vrouwelijk, dus de uitgang van de soortnaam is vreemd. Heet ook ‚zomerlinde’.

Tilia cordataꜛ, kleinbladige lindeꜛ

Naamgeving: In het NOM-boek ‚winterlinde’.

Tilia × vulgarisꜛ, Hollandse lindeꜛ

Geschiedenis: Een steriele kweekhybride, ooit een gewild exportproduct. Onbekend is hoe de kwekers de zomer- en de winterlinde hebben kunnen kruisen; nadien is dat niet meer gelukt. Alle Hollandse linden zijn voortgestekt uit een twintigtal oerbomen. Zaailingen komen op, maar sterven spoedig.

Malvaceaeꜛ, kaasjeskruidfamilieꜛ

De planten uit deze familie bevatten veel slijmstoffen.

Naamgeving: De vruchten lijken op in partjes gesneden wielkazen.
Gebruik: De haren van de zaadhuid van tropische soorten leveren katoen en kapok.

Malvaꜛ, kaasjeskruidꜛ

Naamgeving: Latijn „malva”, ‚kaasjeskruid’ < Grieks „malachè”, ‚kaasjeskruid’ < „malakos”, ‚week’ (verwant met het Engelse ‚mollify’ en het Nederlandse ‚malen’), wegens de licht purgerende werking van de plant. Ook malveꜛ of maluweꜛ geheten.; Engels: mallowꜛ.

Malva sylvestrisꜛ, groot kaasjeskruidꜛ

Naamgeving: Engels: common mallowꜛ.
Gebruik: Naast het vanzelfsprekende gebruik als slijmoplosser bij hoest vroeger ook tegen steenpuisten, als kataplasma (papje).

Malva neglectaꜛ, klein kaasjeskruidꜛ

Althaeaꜛ, heemstꜛ

Naamgeving: Grieks „althaia”, ‚malve’ < „althaenò”, ‚genezen’, wegens de helende werking. In de herbarius van Pseudo-Apuleius heet deze plant „heleomoloche” < Grieks „heleiomolochè”, ‚moeras‥’ (wat is „molochè”?) De betekenis van de Nederlandse naam ken ik niet.; Engels: marsh-mallowꜛ.
Legende: Althaea

Althaea officinalisꜛ, heemst

Alceaꜛ, stokroosꜛ

Vaak samen met het vorige geslacht genomen.

Naamgeving: Misschien van het Griekse „alkaia”, ‚krachtig’? Maar waarom dan geen „alcaea”?; Engels: hollyhockꜛ.

Alcea roseaꜛ, stokroos

Geraniaceaeꜛ, Ooievaarsbekfamilieꜛ

Pelargoniumꜛ, tuingeraniumꜛ

Een Zuid-Afrikaans geslacht van heesters, waarvan men bij ons nagenoeg alleen de eenjarige planten, met nog niet verhoute stengels, ziet. De bloemen hebben een diepe, smalle, met de bloemsteel vergroeide spoor waarin zich de honing verzamelt, die alleen door vlinders bereikt kan worden.

Naamgeving: Grieks „pelargos” (‚grijswit’, „pel-” verwant met Nederlands ‚vaal’) betekent ‚ooievaar’. De Nederlandse naam ‚geranium’ verwijst naar dit geslacht, maar de wetenschappelijke naar het volgende.
Gebruik: Geraniumolie heeft eigenschappen vergelijkbaar met die van rozenolie, en wordt gebruikt om de geur van geneesmiddelen te verbeteren.

Pelargonium graveolensꜛ, geraniumꜛ

Pelargonium radensꜛ, citroengeraniumꜛ

Naamgeving: De plant ruikt (door de klierharen?) naar citroen.

Geraniumꜛ, ooievaarsbekꜛ

Naamgeving: De wetenschappelijke naam ‚geranium’ verwijst naar dit geslacht, maar de Nederlandse naar het vorige. Grieks „geranos”, ‚kraanvogel’, is klanknabootsend, en verwant met ‚kraan’ in ons ‚kraanvogel’. Uit de bloemen groeien na bevruchting lange ooievaarssnavelachtige vruchten, waar de stijl nog op zit.; Engels: crane's-billꜛ.

Geranium robertianumꜛ, robertskruidꜛ

Naamgeving: Sint Robert heeft voor het eerst op de medicinale waarde van deze plant gewezen.; Engels: herb-Robertꜛ.

Erodiumꜛ, reigersbekꜛ

Naamgeving: Van Grieks „eròdios”, ‚reiger’. (Niet verwant met Engels ‚heron’) Naar analogie van ooievaarsbek; vergelijkbare snavels groeien uit de bloemen van deze planten.; Engels: stork's-billꜛ.

Erodium cicutarium cicutariumꜛ, gewone reigersbekꜛ

Tropaeolaceaeꜛ, klimkersfamilieꜛ

Tropaeolumꜛ, klimkersꜛ

Bevat mosterdolieverbindingen, en wordt dan ook door koolwitjesrupsen gegeten.

Naamgeving: Afleiding mij onbekend. Grieks „tropaios”, ‚betrekking hebbend op het wenden’ — namelijk het winden der bladen? Eigenlijk „klimkres”, naar de mosterdolieverbindingen.

Tropaeolum majusꜛ, Oost-Indische kersꜛ

Oxalidaceaeꜛ, klaverzuringfamilieꜛ

Linaceaeꜛ, vlasfamilieꜛ

Linumꜛ, vlasꜛ

Naamgeving: Latijn „linum”, ‚vlas’ < Grieks „linon”, ‚vlas’. De Nederlandse naam is wellicht verwant met ‚vlechten’. De Nederlandse stam „lijn”, ‚vlas’ (vislijn, lijnzaad, linnen) is verwant met de Latijnse en Griekse naam. Via het Latijn „linea”, ‚lijn’, ‚streep’ is het woord „lijn” ook bij ons ‚streep’ gaan betekenen.; Engels: flaxꜛ.

Linum catharticumꜛ, geelhartjeꜛ

Naamgeving: Engels: cathartic flaxꜛ.

Linum usitatissimumꜛ, vlas

Naamgeving: Engels: common flaxꜛ, linseedꜛ.

Balsaminaceaeꜛ, balsemienfamilieꜛ

Impatiensꜛ, springzaadꜛ

Naamgeving: Latijn „impatiens”, ‚springzaad’ (niet gevonden) < „impatiens”, ‚ongeduldig’, ‚niet verdragend’ < „in-”, ‚niet’ en „patiens”, ‚geduldig’, ‚verdragend’ < „pati”, ‚lijden’, ‚dulden’ (vanwaar ons ‚passie’ en ‚patiënt’), vanwege de zaadverspreiding.; Engels: balsamꜛ.

Impatiens noli-tangereꜛ, springzaad

Naamgeving: Engels: yellow balsamꜛ, touch-me-notꜛ.

Impatiens parvifloraꜛ, klein springzaadꜛ

Op talloze plaatsen op het museumterrein

Impatiens glanduligeraꜛ, reuzenbalsemienꜛ

Op verschillende plaatsen op het museumterrein.

Rutaceaeꜛ, wijnruitfamilieꜛ

In onder meer de bladen zijn vaak doorschijnende olieklieren te zien.

Citrusꜛ, oranjeboomꜛ

De plant C．aurantium bevat synefrine, dat lijkt op en werkt als efedrine (zie Gymnospermae), en wellicht even giftig is. Het schakelt daarnaast verschillende enzymen uit, waardoor de afbraak van sommige medicijnen afneemt.

Citrus aurantiumꜛ, oranjeboom

Citrus limonꜛ, citroenꜛ

Naamgeving: Op gezag van het NOM-boek. Niet-Latijns accent.

Dictamnusꜛ, vuurwerkplantꜛ

Dictamnus albusꜛ, vuurwerkplant

Naamgeving: De bloemen scheiden zó veel snel verdampende aromatische olie af, dat deze op windstille avonden aangestoken kan worden. Heet ook ‚essekruid’.; Engels: dittanyꜛ.

Rutaꜛ, wijnruitꜛ

Naamgeving: Latijn „ruta”, ‚wijnruit’ < Grieks „rutè”, ‚wijnruit’ (niet gevonden); Engels: rueꜛ.

Ruta graveolensꜛ, wijnruit

Giftig: de verse plant kan uitslag veroorzaken, en inwendig gebruik miskramen opwekken en nierschade aanrichten. De middelste bloem van iedere bloeiwijze is vijftallig (het „prinsesje”), de overige (de „hofdames”) viertallig. De meeldraden ((niet af))

Naamgeving: In de kloostertuin Ruta geheten.
Gebruik: De Romeinen omheinden hun moestuinen wel met wijnruit, omdat het konijnen weert. In kleine doses eetlustopwekkend, urinedrijvend en wormdodend. Een slap aftreksel werd voor oogspoeling gebruikt

Simarubaceaeꜛ, hemelboomfamilieꜛ

Anacardiaceaeꜛ, pruikeboomfamilieꜛ

Rhusꜛ, sumakꜛ

Naamgeving: Afleiding niet gevonden; waarschijnlijk Grieks. De Nederlandse naam < Frans < Spaans < Arabisch „summaq”, ‚sumak’; Engels: sumachꜛ.

Rhus radicansꜛ, gifsumakꜛ

Sapindaceaeꜛ, paardekastanjefamilieꜛ

Aesculusꜛ, paardekastanjeꜛ

Naamgeving: Latijn „aesculus”, ‚wintereik’ wellicht < „aes”, ‚koper(kleur)’, vergelijk het Laatlatijn „aesculor”, ‚koper delven’. Volgens het NOM-boek zou een misverstand met „esculentus”, ‚eetbaar’, deze naam op de (overigens niet eetbare) paardekastanje hebben overgebracht.

Aesculus hippocastanumꜛ, paardekastanje

Naamgeving: De zaden van de paardekastanje lijken enigszins op de vruchten van de kastanje. Buiten dat gaat de overeenkomst tussen beide niet veel verder dan dat beide bloeiende bomen zijn.
Geschiedenis: Halverwege de 16e eeuw is de paardekastanje door de Vlaming Ogier Ghiselin de Busbeck, toen gezant van de Duitse keizer in Constantinopel, samen met de sering, de tulp en andere gewassen in West-Europa ingevoerd.

Aceraceaeꜛ, esdoornfamilieꜛ

Acerꜛ, esdoornꜛ

Legende: De esdoorn speelt een belangrijke rol in de Germaanse mythologie. Zo zou de wereld tezamen met en rond de esdoorn Yggdrasil geschapen zijn. Rond de stam lag Midgard, het mensenland; tussen de takken Asgard, waar de Asen woonden; de top steunde het hemelgewelf; en daar nog boven lag Uhland, de woonstee der Wanen. De boom heette ook ‚Thors bevrijdingsboom’. Ooit moest Thor een wilde rivier oversteken, toen een reuzin de stroom verdubbelde door er haar kleine boodschap in te doen. Thor kon zich nog net redden door zich aan een esdoorn vast te grijpen. Voor de legende van Asker en Embla, zie de vlier.
Gebruik: Goed meubelhout. Violen hebben meestal een esdoornhouten rugblad.

Polygalaceaeꜛ, vleugeltjesbloemfamilieꜛ

Polygalaꜛ, vleugeltjesbloemꜛ

Naamgeving: Grieks „polus”, ‚veel’ en „gala”, ‚melk’, daar de plant de melkproductie bij koeien heette te vergroten. Heet ook ‚melkkruid’.; Engels: milkwortꜛ.

Polygala vulgarisꜛ, gewone vleugeltjesbloemꜛ

Naamgeving: Engels: common milkwortꜛ.

Polygala amarellaꜛ, bittere vleugeltjesbloemꜛ

Komt niet wild in Nederland voor.

Naamgeving: Het accent wordt in het NOM-boek ten onrechte als „amarella” gegeven.

Celastraceaeꜛ, kardinaalsmutsfamilieꜛ

Euonymusꜛ, kardinaalsmutsꜛ

Naamgeving: Grieks „euònumos”, ‚met goede naam’, ‚beroemd’ < „eu”, ‚goed’ en „onoma”, ‚naam’.; Engels: spindle-treeꜛ.

Euonymus europaeusꜛ, kardinaalsmuts

Naamgeving: Engels: common spindle-treeꜛ.

Aquifoliaceaeꜛ, hulstfamilieꜛ

Ilexꜛ, hulstꜛ

Naamgeving: Latijn „ilex”, ‚steeneik’. Hoe die naam op de hulst overgedragen is weet ik niet.; Engels: hollyꜛ.

Ilex aquifoliumꜛ, hulst

Rhamnaceaeꜛ, wegedoornfamilieꜛ

Rhamnusꜛ, wegedoornꜛ

Naamgeving: Latijn „rhamnus”, een door Plinius gebruikte naam < Grieks „rhamnos”, een soort doornstruik.; Engels: buckthornꜛ.

Rhamnus catharticaꜛ, wegedoorn

Naamgeving: Engels: common buckthornꜛ.

Rhamnus frangulaꜛ, sporkehoutꜛ

Naamgeving: Engels: alder buckthornꜛ.

Vitaceaeꜛ, wijnstokfamilieꜛ

Vitisꜛ, wijnstokꜛ

Naamgeving: Latijn „vitis”, ‚wijnrank’.; Engels: vineꜛ.

Vitis viniferaꜛ, wijnstok

Euphorbiaceaeꜛ, wolfsmelkfamilieꜛ

Alle planten in deze familie zijn in meerdere of mindere mate giftig.

Euphorbiaꜛ, wolfsmelkꜛ

Met giftig melksap.

Naamgeving: Grieks „euphorbia”, ‚goed voedsel’, en schijnbaar ook ‚wolfsmelk’ (maar niet gevonden) < „eu”, ‚goed’ en „phorbè”, ‚voedsel’ < „pherbò”, ‚weiden, voeden’, vergelijk Latijn „herba”, ‚kruid’.; Engels: spurgeꜛ.

Euphorbia lathyrusꜛ, kruisbladige wolfsmelkꜛ

Naamgeving: Engels: caper spurgeꜛ.

Euphorbia peplusꜛ, tuinwolfsmelkꜛ

Naamgeving: Engels: purple spurgeꜛ.

Ricinusꜛ, wonderboomꜛ

Naamgeving: Mogelijk van Latijn < Grieks „rhiknos”, ‚gebogen’? De Nederlandse naam door vereenzelviging met de boom van Jona (zie geschiedenis hieronder). Heet ook ‚mollenkruid’, naar het gebruik

Ricinus communisꜛ, wonderboom

Naamgeving: De vrucht heet ook ‚Castorboon’, en de olie ‚Castorolie’
Geschiedenis: Nadat Jona had aangezegd dat God Ninevé zou gaan vernietigen, zette hij zich neer om van dat schouwspel te gaan genieten. In zeer korte tijd schoot een boom op, die hem beschutte tegen de felle zon, maar de volgende dag vrat een worm die boom aan, zodat die stierf. Toen de Ninevieten berouw toonden en de stad gespaard bleef werd Jona kwaad, maar God wees hem op de les van die boom: als Jona het al betreurde dat zo’n boom stierf, zou God het dan niet veel meer betreuren dat zo’n grote stad, vol onschuldige kinderen en vee, vernietigd zou worden?
Gebruik: De plant zou mollen weren. De uit de bonen gewonnen wonderolie is sterk laxerend, en vormt ook de basis van het ‚terroristengif’ ricine.

Buxusꜛ, palmboompjeꜛ

Naamgeving: Van het Grieks „puxos”, ‚palmboompje’.; Engels: boxꜛ.

Buxus sempervirensꜛ, palmboompje

Zeer giftig.

Naamgeving: Accent in het NOM-boek ten onrechte als „sempervirens” gegeven.
Gebruik: Het hout werd gebruikt om dozen van te maken, vanwaar Grieks „puxis”, ‚palmhouten doosje’ > Laat-Latijn „buxis”, ‚doosje’ > Engels „box”, ‚doosje’.

Callitrichaceaeꜛ, sterrekroosfamilieꜛ

Empetraceaeꜛ, kraaiheidefamilieꜛ

Umbelliferaeꜛ, schermbloemenꜛ

Saniculaꜛ, heelkruidꜛ

Sanicula europaeaꜛ, heelkruid

Naamgeving: Latijn „sanare”, ‚helen’. Ongeveer ‚helertje’.; Engels: sanicleꜛ, afgeleid van de Latijnse naam.

Petroselinumꜛ, peterselieꜛ

Petroselinum crispumꜛ, peterselie

Naamgeving: De Latijnse naam; van het Grieks „petroselinon”, ‚steen-eppe’.; Engels: parsleyꜛ, afgeleid van de Latijnse naam.

Cuminumꜛ, komijnꜛ

Naamgeving: Latijn < Grieks „kuminon”, ‚komijn’ < Hebreeuws „kammon”, ‚komijn’, < Babylonisch „kamunu”.

Cuminum cyminumꜛ, komijn

Naamgeving: Volgens de nomenclatuurregels mogen de wetenschappelijke geslachts- en soortnaam van planten niet gelijk zijn (van dieren wel), vandaar het spellingsverschil. (De geslachtsnaam is Latijn; de soortnaam gelatiniseerd Grieks).

Apiumꜛ, selderieꜛ

Naamgeving: Latijn, van „apis”, ‚bij’. De Nederlandse plantennaam ‚eppe’ is hiervan afgeleid. Heet ook ‚moerasscherm’

Apium graveolensꜛ, selderijꜛ

Naamgeving: In de kloostertuin Apium geheten. De Nederlandse naam komt via het Frans „céleri” en het Latijn van het Griekse „selinon”, ‚eppe’. Zie peterselie.
Geschiedenis: Zowel bij Romeinen als Grieken werden van selderij kransen gemaakt; bij de Grieken ook grafkransen.

Carumꜛ, karwijꜛ

Naamgeving: Latijn „careum”, ‚karwij’ < „karon”, ‚komijn’. (Noch L, noch G kon ik vinden.) Grieks van „karooo”, „verdoven”? De Arabieren noemden de plant „karawijâ”, afgeleid van de Latijnse naam; de moderne Europese namen zijn daar weer van afgeleid.; Frans: carviꜛ; Engels: carawayꜛ.

Carum carviꜛ, karwij

Pimpinellaꜛ, bevernelꜛ

Naamgeving: De wetenschappelijke naam is de middeleeuwse, zoals in de 6e eeuw genoemd in de Dynamidia. De Nederlandse naam komt van een ouder ‚bibinel’, evenals ‚pimpernel’ van ‚pipinella’ afgeleid.; Engels: burnet-saxifrageꜛ.

Pimpinella anisumꜛ, anijsꜛ

Naamgeving: Het Nederlandse „anijs” komt van het Latijn „anisum”; zie de soortnamenlijst.; Engels: aniseꜛ, het zaad: aniseedꜛ.

Pimpinella majorꜛ, grote bevernelꜛ

Pimpinella saxifragaꜛ, kleine bevernelꜛ

Oenantheꜛ, torkruidꜛ

Naamgeving: Grieks „oinanthos”, ‚wijnbloem’ („oinos”, ‚wijn’, en „anthos”, ‚bloem’), naar de geur.; Engels: water dropwortꜛ.

Oenanthe aquaticaꜛ, watertorkruidꜛ

Foeniculumꜛ, venkelꜛ

Naamgeving: Latijn „foenum”, ‚hooi’, vanwege de geur van de plant. De Nederlandse naam is afgeleid uit vulgair Latijnse „feniclum”, waar het accent op de „e” kon komen doordat de „u” was weggevallen.; Duits: Fenchelꜛ;; Engels: fennelꜛ.

Foeniculum vulgare vulgareꜛ, venkel

Naamgeving: In de kloostertuin Feniculum geheten.

Foeniculum vulgare dulceꜛ, zoete venkelꜛ

Levisticumꜛ, lavasꜛ

Naamgeving: De Latijnse naam wordt al genoemd door Vergilius en Plinius. Een variant op de naam is „Ligusticum”ꜛ, ‚uit Ligurië’, naar een streek waar de plant veel voorkomt.; Frans: livècheꜛ;; Duits: Liebstöckelꜛ;; Engels: lovageꜛ. Alle, net als de Nederlandse, afgeleid van de Latijnse naam.

Levisticum officinaleꜛ, lavas

Naamgeving: In de kloostertuin Lubestica geheten. Een moderne Nederlandse naam is maggiplantꜛ.

Angelicaꜛ, engelwortelꜛ

Naamgeving: Laatlatijn „angelicus”, ‚engel-’, < „angelus”, ‚engel’ < Grieks „aggelos”, ‚boodschapper’. De naam slaat op de ((gevleugelde)) penwortel; Engels: angelicaꜛ.

Angelica sylvestrisꜛ, engelwortel

Angelica archangelicaꜛ, grote engelwortelꜛ

Gebruik: Levert grondstof voor Benedictine-likeur en Chartreuse.

Anethumꜛ, dilleꜛ

Naamgeving: Latijn „anethum”, ‚anijs’, een variant op „anisum”, waarvoor zie de soortnamenlijst. De Nederlandse naam mogelijk verwant met Grieks „thalloo”, ‚bloeien’; Engels: dillꜛ.

Anethum:graveolensꜛ, dille

Pastinacaꜛ, pastinaakꜛ

Naamgeving: Engels: parsnipꜛ.

Pastinaca sativaꜛ, pastinaak

Anthriscusꜛ, kervelꜛ

Naamgeving: De moderne namen komen van „cerefolium”, dat een verlatinisering van het Griekse „chairophullon”, ‚moeskruid’ (van „chairo”, ‚bevallen’, en „phullon”, ‚blad’, dus ‚vreugdebrengend blad’), zou zijn. Dit woord heb ik echter niet kunnen vinden.; Frans: cerfeuilꜛ;; Duits: Kerbelꜛ;; Engels: chervilꜛ.

Anthriscus sylvestrisꜛ, fluitekruidꜛ

Naamgeving: In het Grieks is „anthruskon” „anthriskion” de naam van een schermbloemige — wellicht fluitekruid. Uit de holle stengel kan een fluit worden gesneden.

Anthriscus cerefoliumꜛ, echte kervelꜛ

Naamgeving: In de kloostertuin Cerefolium geheten.

Myrrhisꜛ, roomse kervelꜛ

Naamgeving: Engels: cicelyꜛ.

Myrrhis odorataꜛ, roomse kervel

Naamgeving: Engels: sweet cicelyꜛ.

Coniumꜛ, scheerlingꜛ

Naamgeving: De geslachtsnaam „conium” is de verlatiniseerde Griekse naam (vandaar het accent, dat in het NOM-boek verkeerd wordt gegeven). Het Griekse „kooneion”, ‚scheerling’, is afgeleid van „koonos”, ‚kegel, punt’, naar de lange, puntige, getande bladen.; Engels: hemlockꜛ.

Conium maculatumꜛ, gevlekte scheerlingꜛ

Gebruik: In het klassieke Athene was gevlekte scheerling als executiegif in gebruik.
Geschiedenis: Toen Sokrates werd veroordeeld tot de dood, is dat vonnis uitgevoerd door hem een gifbeker te laten drinken. Het gif in de beker was waarschijnlijk gevlekte scheerling.

Coriandrumꜛ, korianderꜛ

Naamgeving: Van het Griekse „koriannon”, ‚koriander’, uit „koris”, ‚wandluis’, naar de geur.

Coriandrum sativumꜛ, koriander

Araliaceaeꜛ, klimopfamilieꜛ

Hederaꜛ, klimopꜛ

Naamgeving: Latijn „hedera”, ‚klimop’. Een andere Nederlandse naam is ‚eiloof’, uit ‚ieve’ = ‚klimop’ (vergelijk het Engels „ivy”), en ‚loof’. Ook „(boom-)veil”, wellicht van „veel”, vanwege de grote massa bladeren.; Engels: ivyꜛ.

Hedera helixꜛ, klimop

De bloemen zijn proterandrisch, en bevatten veel honing. Bloeitakken klimmen niet; daaruit gestekte planten groeien tot struiken uit.

Legende: Klimop was gewijd aan Bacchus: gasten bij een drinkgelag omkransten zich ermee, evenals dichters. Ook de Thyrsusstaf van Bacchus en de bacchanten was ermee omwonden.

Cornaceaeꜛ, kornoeljefamilieꜛ

Cornusꜛ, kornoeljeꜛ

Naamgeving: Latijn „cornu”, ‚hoorn’, vanwege de hardheid van het hout.; Engels: cornelꜛ.

Cornus masꜛ, gele kornoeljeꜛ

Crassulaceaeꜛ, vetplantenfamilieꜛ

Sedumꜛ, vetkruidꜛ

Naamgeving: Van Latijn „sedere”, ‚zitten’, daar veel soorten vlak op de grond blijven.; Engels: stonecropꜛ.

Sedum telephiumꜛ, hemelsleutelꜛ

Naamgeving: Ook kruid-aan-den-balkꜛ of kruid-aan-den-zolderꜛ geheten, daar de planten ook ondersteboven te drogen gehangen doorbloeien.; Engels: orpineꜛ (van Latijn „auripigmentum”, ‚goudverf’), livelongꜛ.

Sedum acreꜛ, muurpeperꜛ

Naamgeving: Naar de soms, maar lang niet altijd, aanwezige scherpe smaak van de blaadjes.; Engels: wall-pepperꜛ.

Saxifragaceaeꜛ, steenbreekfamilieꜛ

Saxifragaꜛ, steenbreekꜛ

De meeldraden bewegen ongeveer zoals hieronder beschreven bij Parnassia.

Naamgeving: Laat-Latijn „saxifraga”, ‚steenbreek’ < „saxum”, ‚rots’ en „frangere”, ‚breken’.; Engels: saxifrageꜛ.

Saxifraga granulataꜛ, knolsteenbreekꜛ

Naamgeving: Engels: meadow saxifrageꜛ.

Parnassiaꜛ, parnassiaꜛ

Het ongelijk openenen van de meeldraden en stamper is zeer goed waarneembaar. Naast de vijf bosjes goudgele onvruchtbare meeldraden (honingtoestellen) zijn er vijf witte vruchtbare meeldraden. Als de knop bloem wordt, rolt er iedere dag één meeldraad uit, zodat duidelijk te zien is hoeveel dagen de bloem al open is. Telkens plaatst zo'n meeldraad zich boven de stamper, en slaat vervolgens terug, zodat insecten de eerste vijf dagen stuifmeel meenemen. Na die vijf dagen ontvangt de stamper stuifmeel.

Ribesiaceaeꜛ, aalbesfamilieꜛ

Ribesꜛ, ribesꜛ

Naamgeving: Van een Perzische naam voor rabarber — door een foutje op de aalbes toegepast. Het Nederlands „aalbes” < „aal”, ‚bier’ en „bes”, vanwege het gebruik van vooral de zwarte bes bij de bereiding van sterke drank.; Engels: currantꜛ, gooseberryꜛ.

Ribes nigrumꜛ, zwarte besꜛ

Naamgeving: Engels: black currantꜛ.

Hamamelidaceaeꜛ, toverhazelaarfamilieꜛ

Hamamelisꜛ, toverhazelaarꜛ

Naamgeving

Hamamelis virginianaꜛ, virginische toverhazelaarꜛ

Platanaceaeꜛ, plataanfamilieꜛ

Passifloraceaeꜛ, passiebloemfamilieꜛ

Losaceaeꜛ, brandwindefamilieꜛ

Begoniaceaeꜛ, begoniafamilieꜛ

Onagraceaeꜛ, teunisbloemfamilieꜛ

Teunisbloemen hebben alleen ʼs nachts nectar, en lokken nachtvlinders.

Naamgeving: De Fuchsia is genoemd naar de zestiende-eeuwse kruidkundige Leonart Fuchs (zie ook vingerhoedskruid).

Oenotheraꜛ, teunisbloemꜛ

Nachtvlinderbloemen: ze hebben alleen ʼs nachts honing.

Halorrhagidaceaeꜛ, vederkruidfamilieꜛ

Gunneraceaeꜛ, gunnerafamilieꜛ

Hippuridaceaeꜛ, lidstengfamilieꜛ

Lythraceaeꜛ, kattenstaartfamilieꜛ

Lythrumꜛ, kattenstaartꜛ

Ettelijke soorten vertonen trimorfie.

Naamgeving: Grieks „luthros”, ‚geronnen bloed’, naar de kleur.; Engels: loosestrifeꜛ (dezelfde naam als Lysimachia).

Lythrum salicariaꜛ, kattenstaart

Thymelaeaceaeꜛ, peperboompjesfamilieꜛ

Daphneꜛ, peperboompjeꜛ

Naamgeving: De reden voor de naamgeving weet ik niet.; Engels: daphneꜛ.

Daphne mezereumꜛ, peperboompje

Naamgeving: Het NOM-boek heeft ten onrechte twee accentaanduidingen: „mezereum”.; Engels: mezereonꜛ.
Legende: Voor de legende van Daphne, zie bij de laurier.

Elaegnaceaeꜛ, duindoornfamilieꜛ

Hippophaeꜛ, duindoornꜛ

Naamgeving: Engels: sea buckthornꜛ.

Hippophae rhamnoidesꜛ, duindoorn

Rosaceaeꜛ, rozenfamilieꜛ

Filipendulaꜛ, moerasspiraeaꜛ

Filipendula ulmariaꜛ, moerasspiraea

Geumꜛ, nagelkruidꜛ

Naamgeving: Grieks „geuoo”, ‚laten proeven, laten ruiken’ (verwant met Frans ‚goûter’, Nederlands ‚kiezen’), vanwege de geurige wortel.; Engels: avensꜛ.

Geum urbanumꜛ, nagelkruid

Naamgeving: Ook geel nagelkruidꜛ geheten.; Engels: common avensꜛ; herb-Bennetꜛ.

Rubusꜛ, braamꜛ

Naamgeving: De oorsprong van de Latijnse naam ken ik niet (het Grieks is „batos”). De Nederlandse naam is verwant met ‚brem’ en Engels ‚broom’, en betekent ‚plant met uitsteeksels’.; Engels: brambleꜛ.

Rubus idaeusꜛ, framboosꜛ

Naamgeving: De Nederlandse naam komt, via het Frans, wellicht van het Nederlandse ‚braambezie’.; Frans: framboiseꜛ;; Engels: raspberryꜛ.

Fragariaꜛ, aardbeiꜛ

Naamgeving: Het Latijnse „fragum” betekent aardbei.; Frans: fraiseꜛ;; Engels: strawberryꜛ.

Fragaria vescaꜛ, bosaardbeiꜛ

Potentillaꜛ, ganzerikꜛ

Naamgeving: Verkleinwoord van het Latijn „potentia”, ‚kracht, macht, vermogen’, wegens de veronderstelde sterke medicinale werking.; Engels: potentillaꜛ.

Potentilla anserinaꜛ, zilverschoonꜛ

Naamgeving: Naar de zilverige glans der bladen.; Engels: silver-weedꜛ.

Potentilla erectaꜛ, tormentilꜛ

Naamgeving: Verkleinwoord van het Latijnse „tormentum”, ‚windas, boei, pijnbank’? Zo ja, wat is het verband?; Engels: tormentilꜛ.

Potentilla reptansꜛ, vijfvingerkruidꜛ

Naamgeving: Naar de meestal vijftallig handvormig samengestelde bladen; Engels: cinquefoilꜛ.

Alchemillaꜛ, vrouwenmantelꜛ

Naamgeving: De wetenschappelijke geslachtsnaam is van Arabische oorsprong.; Engels: lady's mantleꜛ.

Alchemilla vulgarisꜛ, vrouwenmantel

Naamgeving: Engels: lady's mantle.

Alchemilla alpinaꜛ, alpenvrouwenmantelꜛ

Naamgeving: Engels: alpine lady's mantleꜛ.

Sanguisorbaꜛ, pimpernelꜛ

Naamgeving: Van het Latijnse „sanguis”, ‚bloed’, en „sorbere”, ‚opnemen’, vanwege enerzijds de donkerrode kleur de bloemen, en anderzijds de wondsluitende werking van het looistof in de bladen.; Engels: burnetꜛ.

Sanguisorba officinalisꜛ, grote pimpernelꜛ

Naamgeving: Engels: great burnetꜛ.

Agrimoniaꜛ, agrimonieꜛ

Agrimonia eupatoriaꜛ, gewone agrimonieꜛ

Naamgeving: In de kloostertuin Agrimonia. Van Grieks „argemònè”, ‚ruige klaproos’ < „argema”, ‚witte vlek op de oogappel’ < „argos”, ‚wit blinkend’, daar de ruige klaproos tegen die oogziekte gebruikt werd. Zie naamsverwarring, leverkruiden.; Engels: agrimonyꜛ.

Rosaꜛ, roosꜛ

Naamgeving: De Latijnse naam komt van het Grieks „rhodon”, ‚roos’, en dat komt weer via het Oud-Perzisch „wurdo”, ‚doornstruik’ (of „urdha”, ‚hoog opgroeiende plant’) uit het Arabisch „wardun”, ‚bloem’.
Geschiedenis: De roos werd pas in de middeleeuwen, door monniken, ingevoerd in Midden- en West-Europa.

Rosa caninaꜛ, hondsroosꜛ

Rosa gallicaꜛ, Franse roosꜛ

Naamgeving: In de kloostertuin Rosa geheten.

Rosa centifoliaꜛ, Provenceroosꜛ

Rosa damascenaꜛ, damastroosꜛ

Naamgeving: In het NOM-boek ‚Damascener roos’ꜛ geheten. Ook ‚damast’ is afgeleid van ‚Damascus’.

Pomaceaeꜛ, appelfamilieꜛ

Mespilusꜛ, mispelꜛ

Naamgeving: Bij Palladius is „mespilus”, ‚mispelboom’, en „mespilum”, ‚mispelvrucht’ < Grieks „mespilon”, ‚mispel (boom en vrucht)’, „mespilè”, ‚mispelvrucht’.; Engels: medlarꜛ.

Mespilus germanicaꜛ, mispel

Pyrusꜛ, peerꜛ

Pyrus malusꜛ, appelꜛ

Legende: Iduna en haar appelen. De hesperiden. Iris en de twistappel.

Sorbusꜛ, lijsterbesꜛ

Naamgeving: De Latijnse naam, met „sorbum” voor de vrucht. Lijsters (en spreeuwen) zijn dol op de bessen.; Engels: mountain ashꜛ.

Sorbus aucupariaꜛ, lijsterbes

Voor mensen soms giftig; wellicht niet meer na koken.

Naamgeving: Engels: roan-treeꜛ, rowan-treeꜛ.

Cydoniaꜛ, Kweeꜛ

Naamgeving: Engels: quinceꜛ.

Cydonia oblongaꜛ, Kwee

Naamgeving: Grieks „kudònion”, ‚kwee’ < „mèlon kudònion”, ‚Cydonische appel’, uit Cydòn op Kreta.

Crataegusꜛ, meidoornꜛ

Naamgeving: Grieks „krataigos”, naam van een (onbekende) boom < „kratos”, ‚sterkte’, ‚kracht’, ‚macht’, naar het sterke hout.; Engels: hawthornꜛ.

Crataegus laevigataꜛ, tweestijlige meidoornꜛ

Crataegus monogynaꜛ, eenstijlige meidoornꜛ

De éne stijl is ook op de groene bessen nog duidelijk te zien.

Amygdalaceaeꜛ, pruimenfamilieꜛ

Prunusꜛ, pruimꜛ

Naamgeving: Latijn voor ‚pruimeboom’ is „prunus” (voor de vrucht „prunum”) < Grieks „proumnon”, dat ik niet heb kunnen vinden, maar dat weer aan een Kleinaziatische taal zou zijn ontleend.

Prunus spinosaꜛ, sleedoornꜛ

Naamgeving: Uit ‚slee’, een pruimensoort, en ‚doorn’ vanwege de vele puntige doorns aan de struik.

Prunus domesticaꜛ, pruim

Prunus laurocerasusꜛ, laurierkersꜛ

De bladen bevatten het zeer giftige blauwzuur

Prunus padusꜛ, vogelkersꜛ

De steel van ieder blad heeft twee klieren, die een stof afscheiden die mieren lokt. Waarschijnlijk beschermt de plant zich zo tegen ongedierte.

Prunus dulcisꜛ, amandelꜛ

Naamgeving: Uit het Latijn „amandula” < Grieks „amugdalon”, ‚amandel’.

Papilionaceaeꜛ, vlinderbloemigenꜛ

Genistaꜛ, heidebremꜛ

Naamgeving: Het Latijnse „genista”, ‚bezemstruik’.; Engels: greenweedꜛ.
Geschiedenis: Een oud Frans geslacht voerde een bezemstruik in het wapen, een „planta genista”. Hun geslacht werd hiernaar vernoemd, en werd uiteindelijk in het Engels ‚Plantagenet’.

Genista tinctoriaꜛ, verfbremꜛ

Naamgeving: Engels: dyers' greenweedꜛ.

Cytisusꜛ, bremꜛ

Naamgeving: Van het Griekse „kutisos”, ‚rupsklaver’.

Cytisus scopariusꜛ, brem

Ononisꜛ, stalkruidꜛ

Naamgeving: Van het Grieks „onònis”, ‚stalkruid’, mogelijk < „onos”, ‚ezel’.; Engels: restharrowꜛ.

Ononis campestrisꜛ, kattedoornꜛ

Anthyllisꜛ, wondklaverꜛ

Naamgeving: Wellicht van het Grieks „anthos”, ‚bloem’, en „hulos”, ‚hout’? Maar die dubbele ‚l’ dan? De Nederlandse naam naar het gebruik.

Anthyllis vulnerariaꜛ, wondklaver

Trigonellaꜛ, hoornklaverꜛ

Naamgeving: BH stelt, zeer onwaarschijnlijk, dat dit de Griekse naam zou zijn. Iets met „trigon-” of „trigòn-” is natuurlijk zeer wel mogelijk, maar door mij niet gevonden. Relatie met het door Chiron gebruikte „trigonita”?

Trigonella foenum-graecumꜛ, fenegriekꜛ

Naamgeving: De Nederlandse naam is een verbastering van de Latijnse soortnaam, die „Grieks hooi” betekent.

Melilotusꜛ, honingklaverꜛ

Naamgeving: Grieks „melilòtos”, ‚honingklaver’ < „meli”, ‚honing’, en „lòtos”, een klaversoort.; Engels: melilotꜛ.

Melilotus officinalisꜛ, akkerhoningklaverꜛ

Melilotus altissimusꜛ, gele honingklaverꜛ

Robiniaꜛ, acaciaꜛ

Naamgeving: Zie naamsverwarring, acacia.

Robinia pseudoacaciaꜛ, acacia

Lensꜛ, linzeꜛ

Naamgeving: De Latijnse naam. De Nederlandse naam is wel verwant met, maar niet direct ontleend aan de Latijnse. Onze vergrootglazen zijn naar deze plant genoemd, omdat ze qua vorm slijken op linzen.; Frans: lentille;ꜛ;; Engels: lentilꜛ.

Lens culinarisꜛ, linze

Phaseolusꜛ, boonꜛ

Naamgeving: Latijn „phaselus”, ‚snijboon’ < Grieks „phasèlos”, een plant met eetbare bonen.

Phaseolus vulgarisꜛ, boon

Glycyrrhizaꜛ, zoethoutꜛ

Naamgeving: Van Grieks „glukus”, ‚zoet’ < „gleukos”, ‚most’, en „rhidza”, ‚wortel’ Vanwege de zoete smaak van de wortel.

Glycyrrhiza glabraꜛ, zoethout

De wortel bevat glycyrrhizine (triterpeenglycoside), een stof die 150 maal zo zoet als suiker is; galconglycosiden waaronder isoliquiritine; en het hormoonachtige glycyrrhinezuur, dat de aanmaak van bijnierhormonen verstoort: een teveel aan cortisol onstaat, en dit zet de nieren aan tot het vasthouden van zout en water, met als mogelijke gevolgen een te hoge bloeddruk, oedeem en hoofdpijn.

Geschiedenis: Zoethoutwortel was ‚een hoeksteen van de oude Chinese geneeskunde’, is teruggevonden in faraografkelders, en werd al door de oude Grieken gebruikt. In Japan is het een traditioneel middel tegen leverkwalen.; Gedurende de Tweede Wereldoorlog ontdekte de internist Revers dat een drophoudend huismiddel tegen brandend maagzuur, verkocht door een apotheek te Heerenveen, werkzaam was. Hij deed onderzoek, en meldde in 1946 dat drop helpt tegen maagzweren. De hoogleraar interne geneeskunde J．G．G．Borst publiceerde in 1963 onderzoek naar de bijwerking: één op de vijf patienten kreeg last van oedeem en zware hoofdpijn.
Gebruik: Drop blijkt gunstig te werken bij chronische leverinfecties door het Hepatitis-C-virus.

Galegaꜛ, galegaꜛ

Galega officinalisꜛ, galega

Baptisiaꜛ, indigoplantꜛ

Naamgeving: Wellicht gelijk aan „indigobloem” of „indigoboompje”?

Baptisia tinctoriaꜛ, indigoplant

Caesalpiniaceaeꜛ, christusdoornfamilieꜛ

Mimosaceaeꜛ, mimosafamilieꜛ

Aristolochiaceaeꜛ, pijpbloemfamilieꜛ

Aristolochiaꜛ, pijpbloemꜛ

Naamgeving: De bloemen, vooral van de hier onbeschreven soort ‚moffenpijp’, lijken op ouderwetse rookpijpen.

Aristolochia clematitisꜛ, pijpbloem

Door omlaagwijzende haren in de bloemdekbuis vormt de bloem een fuik voor vliegjes, die tijdens hun gedwongen verblijf overdekt worden met stuifmeel. Pas als die haren verwelkt zijn kunnen de vliegjes andere bloemen bezoeken, waar ze de stempel bevruchten voordat daar de helmknoppen opengaan.

Asarumꜛ, mansoorꜛ

Naamgeving: Dit zou een oude Griekse plantennaam zijn; die heb ik echter niet gevonden. Wel Laatlatijn „asaer”, ‚weegbree’ < Egyptisch. Naar de vorm van het blad.; Engels: asarabaccaꜛ, hazelwortꜛ.

Asarum europaeumꜛ, mansoor

De bloempjes hebben een peperlucht; de rest van de plant, en speciaal de gemalen wortelstok, ruikt naar kamfer en smaakt bitter door een etherische olie die het giftige asarine bevat. De zwarte zaden voeren mierenbrood.

Gebruik: Een aftreksel van de kleingesneden en gedroogde wortelstok werkt als braakmiddel.
Geschiedenis: Dit was het belangrijkste braakmiddel totdat in de zestiende eeuw de sterker werkende Uragoga ipecacuanha uit Brazilië naar Europa kwam, waaruit het middel „Ipecac” bereid wordt.

Santalaceaeꜛ, sandelhoutfamilieꜛ

Loranthaceaeꜛ, vogellijmfamilieꜛ

Naamgeving: Vogellijm is een kleverige stof die voorkomt in de bessen van de planten uit deze familie. Bij een vogel die de bessen eet blijft de pit, het zaad, aan de snavel kleven. Als de vogel zijn snavel dan schoonwrijft tegen een tak van een boom, blijft het zaad daaraan kleven en kan daar ontkiemen. Hetzelfde kan gebeuren als een ingeslikt zaad via natuurlijke weg het vogellichaam verlaat.
Gebruik: Vogelvangers maakten gebruik van de vogellijm, die ze op takjes smeerden. Kleine vogels konden zich van die kleverige takken niet meer lostrekken, en waren zo een gemakkelijke buit.

Viscumꜛ, maretakꜛ

Naamgeving: Latijn „Viscum” < Grieks „wixos” ∼ Duits „Weichselbaum”, ‚prunus’ (waarop de maretak soms groeit).

Viscum albumꜛ, maretak

Naamgeving: „Mare” betekent „heks”. Het is hetzelfde woord als „merrie” in „nachtmerrie” (vergelijk het Engelse „nightmare”). Een andere Nederlandse naam is „mistel”ꜛ, verwant met de Engelse naam.; Engels: mistletoeꜛ.
Legende: Deze plant heeft altijd zeer tot de mythologische verbeelding gesproken: altijd groen, met bessen in de winter, niet groeiend in de grond maar op bomen, en dat ondanks de zware bessen.; Bij de geboorte van Baldur (een lichtgod), de lieveling der Germaanse goden, had haar moeder Frigg alle dingen doen beloven hem niet te deren, en daarbij weliswaar ook aan alle bomen gedacht, maar vergeten de maretak in die bomen apart te vragen. Op een dag vermaakten zijn familieleden zich met pijlen op Baldur af te schieten: die pijlen zouden hem immers toch geen kwaad doen. De kwaadaardige vuurgod Loki bood echter schijnheilig aan Baldurs broer Hödur (een oorlogsgod), die niet meedeed omdat hij blind was, aan te helpen het spelletje mee te spelen. Hij hielp hem zijn boog te richten, en gaf hem een pijl van maretak, waarop Hödur onbedoeld zijn broer de dood in joeg. De mythe verhaalt hoe zelfs de kleinste aanleiding voor de oorlog tot blinde vernietiging van het goede leidt; tegelijk wordt het ʼs winters sterven van het licht uitgebeeld. Bij de Kelten was de maretak een nieuwjaarsplant, die om vruchtbaarheid te garanderen bij voorkeur uit een (heilige) eik, waar zij slechts zelden op groeit, gesneden moest worden, en dan opgevangen in een wit laken: deze zuivere plant mocht immers niet door de onreine aarde bevlekt worden. Die vruchtbaarheidssymboliek vinden we nog terug in het Engelse gebruik een maretak hoog op te hangen rond de Kersttijd, waarna iedere vrouw die daaronder staat door de mannen gekust mag worden.