Transcendentalisme

Het immanentisme erkent geen transcendente geest — maar dat wil nog niet zeggen dat er totaal niets transcendents bestaat. Het transcendentalisme (niet te verwarren met het transcendentisme) leert dat er meer is dan waargenomen kan worden. Immanuel KantsDinge an sich zijn transcendentaal, evenals Plato's ideeën.

Misschien is logica transcendentaal, in de zin dat onze wereld als geheel afhankelijk is van een hoger principe dat aan die wereld haar logische structuur oplegt.

Tegenwerping (Axiomaschema borgt rede):
Stel dat mijn brein een ingebouwd axiomaschema bezat met ruwweg de vorm „(Ik weet dat)⁺ mijn denken betrouwbaar is”. Dat schema zou dan mijn kenbron zijn. (Een andere vorm is: „Dit schema plus mijn denken zijn betrouwbaar”.)
Antwoord:
Op het moment dat ik kan aantonen dat dat schema als geheel geen aanspraak op betrouwbaarheid kan maken volgt de bekende fatale redenering. Welnu, de redenering „Cirkelredeneringen bewijzen niets” (of „Een oneindige regressie bewijst niets”) levert „Het axiomaschema bewijst niets”
((Te doen.))
Tegenwerping (Schepper onpersoonlijk):
Het is ook mogelijk dat de scheppende kracht onpersoonlijk is, zoals het Kami van het Shintoisme, of de ordenende kracht Tao van het Taoisme.
Antwoord:
Een dergelijke kracht, die weliswaar sterker maar ook minder dan menselijk is, geeft geen verklaring voor het bestaan van bewustzijn of betekenis. ((Identiteit en ethiek eventueel nog wel, in zoverre de ordenende drang iets intentie-achtigs heeft.)) In zoverre ze geen geest is kan ze het bestaan van de wereld niet verklaren (als we, zoals we steeds doen, „geest” zien als „dat wat kan dromen”). Als ze wel geest is, is ze blijkens onze redenering ook een „ik”, dat wil zeggen: persoonlijk. Die geest zou natuurlijk zo beperkt kunnen zijn dat hij zich zijn eigen persoonlijkheid niet bewust is.
Daarenboven is onduidelijk hoe ze ons vertrouwen in onze rede en voorkennis zou kunnen geven.

((Te doen.))

Transcendentale zede kan geen dwingende kracht hebben.

Paul Davies: „There's no need to invoke anything supernatural in the origins of the universe or of life. I have never liked the idea of divine tinkering: for me it is much more inspiring to believe that a set of mathematical laws can be so clever as to bring all these things into being.” Hier wordt een (hoogstwaarschijnlijk) incorrect godsbeeld verworpen en vervangen door een rudiment van een correct godsbeeld. Eerder schreef Stephen Hawking in A Brief History of Time: „Is the unified theory so compelling that it brings about its own existence?”. Max Tegmark heeft dit tot een multiversumtheorie uitgewerkt.