Het immanent dilemmaꜛ
Onze ervaring wordt bepaald door aannamen a priori die niet door ervaring kunnen worden gerechtvaardigd. Het bestaan van een absolute notie van waar en onwaar, van ruimte en tijd, van causaliteit, van ethische normen, dit alles is voor de immanentist onfundeerbaar. Hij staat daarom voor de keuze (het dilemmaꜛ) deze zaken hetzij als objectief, hetzij als subjectief te zien.
- Objectiviteitꜛ
- Onze overtuigingen a priori komen overeen met de werkelijkheid: waarheid, orde, en zo voort hebben een objectief bestaan buiten onze geest.
- De veronderstelling dat de universele structuren waarin wij de wereld kennen objectief bestaan leidt tot de twee vragen wat de bron van deze universalia is en hoe wij er vertrouwen in kunnen hebben, dat is: hoe wij kunnen weten dat die universalia objectief zijn.
- Deze lijn van denken leidt (bijvoorbeeld via transcendente argumenten) tot het transcendentisme.
- De veronderstelling dat de universele structuren waarin wij de wereld kennen objectief bestaan leidt tot de twee vragen wat de bron van deze universalia is en hoe wij er vertrouwen in kunnen hebben, dat is: hoe wij kunnen weten dat die universalia objectief zijn.
- Subjectiviteitꜛ
- Onze overtuigingen a priori zijn categorieën die wij opleggen aan de wereld.
- In zoverre de wereld en de structuur waarin wij haar kennen subjectief is, door onszelf opgelegd, is zij willekeurig. Het is niet de wereld die zo is, maar wij die ons een wereld met die eigenschappen scheppen.
- Deze weg van antirealismeꜛ leidt bij consequent doordenken tot het solipsisme, want alles buiten onszelf heeft geen objectief bestaan.
- In zoverre de wereld en de structuur waarin wij haar kennen subjectief is, door onszelf opgelegd, is zij willekeurig. Het is niet de wereld die zo is, maar wij die ons een wereld met die eigenschappen scheppen.
Immanentisme leidt hetzij tot transcendentisme, hetzij tot solipsisme. Bijvoorbeeld: wij kunnen de wereld niet kennen — onze a priori's niet controleren, onze zintuigen niet vertrouwen, enz. Ofwel wij aanvaarden de conclusie dat wij die wereld zelf maken (zoals in de standaardinterpretatie van de quantenmechanica de waarnemer uiteindelijk de keuze afdwingt), en dan snijdt Ockham's scheermes de objectiviteit van die wereld weg, ofwel wij aanvaarden haar niet, maar moeten dan een bron van objectieve kennis en vertrouwen aannemen.
((Kennisbronnen. Rede, geheugen(+tijd), waarneming, openbaringꜛ — de laatste kan de andere rechtvaardigen, maar zonder openbaring kan geen enkele combinatie een andere steunen. Natuurlijke openbaringꜛ = kennis a priori.))
- Tegenwerping (Transcendente subjectiviteitꜛ):
- Onder het transcendentisme is alles subjectief, want afhankelijk van de wil van God.
- Antwoord:
- Dat laatste is waar, maar het eerste niet. In zoverre er sprake is van een subjectief transcendentismeꜛ is dat op het niveau van de transcendente geest, niet op ons niveau. Op ons niveau bestaan zaken als zedelijke voorschriften objectief, d.i. onafhankelijk van mijn geest, en tegelijk bindend.
- Tegenwerping (Bestaanbare kenbronꜛ):
- De stelling dat we geen wetenschap van de buitenwereld kunnen hebben klopt niet. De buitenwereld is niet beperkt door wat wij ons kunnen voorstellen — mogelijkerwijze bevat ze wezens die zulke grote vermogens hebben dat ze ons die wetenschap kunnen geven.
- Antwoord:
- Het probleem is niet de vermogens van die externe bronnen, maar onze eigen beperkingen. Ik kan laten zien dat ik lieg, onbetrouwbaar ben, bijvoorbeeld door te zeggen „Één plus één is drie”. Ik kan echter niet laten zien dat ik wel betrouwbaar ben, tenzij alle informatie die ik geef onafhankelijk controleerbaar is. Als ik louter informatie geeft die langs andere weg al verkregen kan worden ben ik als kenbron nutteloos, en als ik andere informatie geef kan niet nagegaan worden of die juist is.
- ((Toevoegen: orakelenꜛ kunnen wel zinvol zijn — zoals iemand die de privésleutel bij een publieke sleutel geeft. In een aftelbare context geeft die geen informatie (ik had zelf alle sleutels uit kunnen proberen), maar in een overaftelbare wel. Dit is echter geen informatie over de buitenwereld.))